Steunsysteem in de wijk: professionals en vrijwilligers aan het werk voor welzijn bewoners

Langer thuis in eigen wijk, buurt of dorp

Hoe help je mensen langer zelfstandig en met plezier thuis te blijven wonen in hun eigen wijk, buurt of dorp? Door een goed vangnet op te bouwen dat hulpvragen van ouderen oppakt en hierop antwoorden vindt. Organisaties in verzorging en thuiszorg kunnen dat heel effectief organiseren zo blijkt uit het project Steunsystemen. ‘Mensen die elkaar kennen en verbonden zijn, zijn altijd bereid iets voor elkaar te doen.’

‘Door ouderen te ondersteunen nog voor ze kwetsbaar worden, kunnen mensen ook langer zelfstandig in hun eigen woonomgeving blijven en wordt veel zorg ondervangen’, stelt Joyce Jacobs, bestuurder van De Wulverhorst in Oudewater. Deze VVT-organisatie (verpleging, verzorging, thuiszorg) doet mee aan het project Steunsystemen West en Stad. Dit project, in samenwerking met AdSysCo – ICT-oplossingen voor een leefbare samenleving – is wegens succes uitgegroeid van zeven naar twintig systemen in de provincie Utrecht. ‘Oud worden hoort bij het leven. Maar we moeten onze visie hierop voorzien. Ook op hoge leeftijd kan je nog veel betekenen voor de maatschappij’, aldus Joyce Jacobs.

Steunsysteem

Een steunsysteem is een vangnet waarop je terug kunt vallen als je ondersteuning nodig hebt. Daar zijn niet per se professionals voor nodig. Sterker nog: de afname van het aantal professionals in zorg en welzijn en de snel groeiende vergrijzing leidt tot problemen bij de inzet voor zorg en ondersteuning van ouderen. Dus is een naadloze aansluiting tussen vrijwilligers en professionals, die samen het ondersteuningssysteem vormen, een effectieve oplossing. De steunsystemen worden georganiseerd door organisaties in verpleging en thuiszorg. ‘Zij hebben immers veel expertise over ouder worden en alle voor- en nadelen die daarbij horen. Bovendien kennen zij op wijkniveau de ouderen en werken vaak al met vrijwilligers’, zegt Joyce Jacobs. ‘Heel veel van de honderden vrijwilligers in De Wulverhorst blijken ook graag ouderen thuis te willen ondersteunen. Binnen anderhalf jaar hebben wij al zo’n 300 vrijwilligers in touw.’

Touwteam

Hoe werkt het steunsysteem? Er is een centraal punt nodig in de wijk of in de dorpskern waar vragen van ouderen binnenkomen. Alle vragen zijn welkom, van gezelschap, tot klussen of het helpen bij boodschappen. ‘De coördinator gaat in gesprek over de wens van de hulpvrager, ook om te ontdekken of er nog meer vragen zijn. Deze matcht vervolgens de vraag aan de juiste vrijwilliger of organisatie’, vertelt Joyce Jacobs. ‘Belangrijk is dat ouderen bekend raken met het vangnet. Hier in Oudewater noemen wij het steunsysteem Het Touwteam – Oudewater is van oudsher een touwproducent. Bovendien laat Het Touwteam zich zien op “natuurlijke plekken” waar ouderen al komen, zoals bij de dagbesteding of in de bibliotheek.’

AdSysCo, dat digitale producten levert voor zorg- en welzijn– werkt in het project Steunsystemen aan databeheer. Vraag en aanbod van ouderen kunnen digitaal geregistreerd worden. Maar ook om een digitaal systeem van vraag en aanbod te bouwen waarmee ouderen zelf hun vraag kunnen invoeren en direct een mogelijkheid krijgen voor hulp of steun.

Vrijwilligers

Het zijn juist de VVT-organisaties die zien en weten wat er in de wijk speelt, weet Joyce Jacobs. Omdat de thuiszorgmedewerkers en wijkverpleegkundigen bij de ouderen thuis komen en omdat deze organisaties al veel vrijwilligers aan zich hebben gebonden. ‘We zien nu al dat we steeds minder professionals kunnen inzetten voor de zorg aan mensen. Een deel van het werk wordt door vrijwilligers overgenomen. Mensen doen minder een beroep op zware zorg, en dus op professionals, als zij een fijn leven met een goed netwerk hebben.’

Wijkteam

Is de aandacht voor het welzijn van ouderen in de wijk niet het werk van het sociale wijkteam? ‘Zeker niet’, zegt Jacobs. ‘Er zijn nu zo veel meer ouderen in aantocht en zo veel minder professionals. We moeten echt op zoek naar een manier om de community, de samenleving in de wijk, te versterken. Dan moet je aansluiten bij instituties in de wijk die de samenhang bevorderen. Die zijn overal te vinden. Zoals de kerk, het buurthuis, de zorgorganisaties, de bibliotheek of een buurtinitiatief. Belangrijk is de sociale infrastructuur in de buurt te benutten die er al van nature is. We moeten er naartoe dat we domein overstijgend durven samenwerken.

Concurrentie

En het is belangrijk dat organisaties die de steunsystemen coördineren goed samenwerken, benadrukt Jacobs. Dat zijn mooie voornemens en is ook niet nieuw, maar het is ook de realiteit dat samenwerking tussen zorgorganisaties vaak lastig is. Jacobs: ‘Dus afstappen van onderlinge concurrentie en in gesprek gaan met elkaar om vraag en aanbod aan elkaar te verbinden. Wat ook helpt is structurele financiering. Op dit moment zijn we in de projectfase en dus gebonden aan tijdelijke projectfinanciering. Maar willen we het project breder uitrollen, dan moeten geldstromen bij elkaar komen en is er systeemfinanciering nodig, net zoals bijvoorbeeld bij avond- en weekendzorg.’

Zielig

‘Onze ervaring is’, zegt Joyce Jacobs van VVT-organisatie De Wulverhorst, ‘dat als je de samenwerking tussen partijen in de wijk versterkt, je al meer mensen bereikt dan je denkt. Wij hebben in anderhalf jaar al ruim 1.400 van de in totaal 2.100 65-plussers in beeld. De organisaties maken gebruik van elkaars kennis en van elkaars vrijwilligers. Dan wordt de vergrijzing toch een minder groot probleem. We kennen de mensen al die later zorg nodig hebben. We kunnen ze vroegtijdig ondersteunen of hen als vrijwilliger benutten. Veel 65-plussers kunnen tot op hoge leeftijd een bijdrage leveren aan ondersteuning van hun buurtbewoners. Oud worden wordt nog te vaak als zielig gezien. Dat hoeft het niet te zijn als je iets doet met je levenservaring.’