Jo Boer

Jo Boer wordt alom gezien als de grande dame van het Nederlandse opbouwwerk. Ze werd op 15 augustus 1906 geboren in het Zuid-Hollandse dorpje Vierpolders, niet ver van Brielle. Boer groeide op in een intellectueel maar arm gezin. Vader was vrijzinnig predikant met een afkeer van ongelijkheid. 

Op haar twintigste toog ze naar het nabijgelegen Rotterdam, waar ze tussen 1926 en 1928 studeerde aan de School tot Opleiding van Leerkrachten Kinderverzorging en Opvoeding. Bij toeval ontmoette ze in de trein Jaap Cramer die op dat moment adjunct-secretaris was van ‘De Centrale Vereeniging voor den Opbouw van Drenthe’. Hij vroeg haar om bij de vereniging te komen werken. In 1930 kreeg ze meteen een verantwoordelijke functie: directrice van het buurthuis in Emmerschans. 

Ontwikkelingsland
Jo was geschokt over wat ze in Drenthe aantrof: “Alsof je naar een ontwikkelingsland gaat”. Ze ontpopte zich al snel tot één van de sleutelfiguren bij Opbouw Drenthe. In het midden van de jaren dertig kwam het beheer van de buurthuizen in handen van het lokale particuliere initiatief, veelal op confessionele leest geschoeid. Jaap Cramer en Jo Boer zagen in dat de verzuiling een onomstotelijk gegeven was en dat het daarom verstandig was om het gevecht te vermijden. Ze kozen voor een pragmatische omgang met de organisaties in het christelijke middenveld. 

Eén van de nieuwe diensten van Opbouw Drenthe is het Instituut voor Jeugd en Ontwikkelingswerk. Jo Boer, nog geen dertig jaar, werd meteen directrice. Het instituut kreeg een adviserende taak: ondersteuning van het plaatselijk (kerkelijk) jeugdwerk en deskundigheidsbevordering van de jeugdleiders. Deze functieverschuiving had gevolgen voor de medewerkers. Van de oude generatie maatschappelijk werksters, gedreven door hooggestemde beschavingsidealen, werd een meer professionele, afstandelijke houding verwacht. Met een Opbouw-Fordje trokken de maatschappelijk werksters voortaan langs de dorpen. 

Generatiewisseling
Geleidelijk voltrok zich een generatiewisseling. In 1935 kwam Marie Kamphuis in dienst. Zij werkte vanaf augustus 1935 tot november 1937 bij het jeugdinstituut. Bijna tweeënhalf jaar zijn Kamphuis en Boer naaste collega’s. Tussen deze twee voortrekkers van het Nederlandse welzijnswerk – de ene van het maatschappelijk werk en de andere van het opbouwwerk – groeide een levenslange band. 

Tijdens de Tweede Wereldoorlog zat Jo Boer ondergedoken in Limburg. Net als vele andere medewerkers van Opbouw Drenthe weigerde zij onder het gezag van de NSB te werken. Ze dook onder bij een adellijke familie, waar ze als gewoon dienstmeisje ging werken. Jo verzweeg al die jaren wie ze was. Ze speelde die rol overtuigend, want de familie was bijzonder verrast toen achteraf bleek wie ze al die jaren in huis hadden gehad. 

Na de oorlog werd Jo Boer aangesteld als adjunct-directeur van de hele organisatie. Het was haar opdracht om de organisatie weer op poten te zetten en het vertrouwen van de bevolking te herwinnen. Dat was best moeilijk, omdat in veel dorpen plaatselijke commissies het werk hadden overgenomen en omdat er intensief moest worden samengewerkt met de zelfbewuste elites van de verzuilde organisaties, van bonden van plattelandsvrouwen tot en met besturen van dorpshuizen 

Amerika voorbeeld
Belangrijk voor de ontwikkeling van Jo Boer was een studiereis naar de Verenigde Staten. Toen de Marshall-hulp nog in de kinderschoenen stond, in 1949, trok zij naar dit land. Gestimuleerd door Marie Kamphuis, die al vlak na de oorlog een tijdje in Amerika doorbracht, kwam zij in aanraking met de praktijk en de theorie van de ‘community organization’. Deze reis vormde de voedingsbodem voor het handboek over het opbouwwerk waarmee zij een tiental jaren later landelijke bekendheid verwierf. 

Na de benoeming in 1951 van Jaap Cramer tot Commissaris van de Koningin in Drenthe werd Jo Boer algemeen directeur van de Stichting Opbouw Drenthe. De goeie ouwe tijd van het Opbouw-Fordje was voorbij. De afstand tot het uitvoerend werk werd groter. Opbouw Drenthe moest als neutrale intermediair, net zoals de andere net opgerichte provinciale opbouworganen, voorzichtig laveren tussen het verzuilde maatschappelijk middenveld en de (provinciale) overheid. Daardoor dreigde de organisatie een onderhandelings- en vergaderclub te worden, iets wat Jo Boer behoorlijk ergerde. Maar ze was gedwongen om zich tactisch te gedragen en zich op politiek-bestuurlijk vlak te bewegen. Monter wijdde zij zich aan haar nieuwe taak. Ze wist Opbouw Drenthe om te vormen tot een modern provinciaal opbouworgaan.