Voor mantelzorgers komt de hulp vaak (te) laat

5 jaar geleden geplaatst in Medisch Ondernemen en nog steeds actueel is!

Veel mantelzorgers beseffen niet dat ze mantelzorger zijn. Daardoor komt hulp (te) laat op gang. Heeft de eerste lijn hierin een taak? Zo ja, hoe en waarom? Lodewijk Schmit Jongbloed (arts) en Maria Grijpma (verpleegkundige) pleiten voor een actieve ondersteuning van mantelzorgers vanuit de eerste lijn. Maak het onderwerp bespreekbaar, bied informatie en verwijs naar het Steunpunt Mantelzorg en andere ondersteuning in uw gemeente.

Hoe vaak vertelt u als huisarts of fysiotherapeut aan uw patiënt dat zijn/haar partner of kinderen als mantelzorger fungeren?  Wie van u checkt bij klachten die wijzen op burn-out en stress of er sprake is van overbelasting als gevolg van mantelzorg? Wie van u werkt samen met het Steunpunt Mantelzorg in uw gemeente?

Veel mantelzorgers staan onder druk. Van de 4 miljoen mantelzorgers is 10% overbelast (Programma ‘Langer Thuis’, VWS 2018). Deze overbelaste mensen zorgen vaak al lang voor hun dierbare. Als er beetje bij beetje steeds meer zorg nodig is en er steeds minder tijd en energie overblijft voor de mantelzorger zelf, kan dat ten koste gaan van het eigen levensgeluk en (soms) de eigen gezondheid. Dit artikel is geschreven om dat te voorkomen.

Onbewust  = onbenut

Velen vinden het verzorgen van ouder(s) of partner zó vanzelfsprekend dat ze helemaal niet beseffen dat ze ‘mantelzorger’ zijn. En dus oriënteren ze zich niet of in een (te) laat stadium, op mogelijkheden om hen te ontlasten. Zo toonde onderzoek aan dat 9 van de 10 mantelzorgers geen gebruik maken van ‘respijtzorg’ omdat ze niet weten dat het bestaat of hoe je het regelt (Mijnkwaliteitvanleven.nl).

Het ironische is dat hulp en zorg via mantelzorgorganisaties in veel gemeenten prima voorhanden is. Er bestaan veel mogelijkheden om de mantelzorgers te ondersteunen, vanaf het prille begin tot dat het echt heel zwaar wordt. Deze organisaties bedienen echter maar een klein deel van de mantelzorgers.

Mantelzorgers onder druk

Ongetwijfeld heeft u een aantal van die 4 miljoen mantelzorgers in uw praktijk. Het gaat om ouders, partners en kinderen van patiënten met bijvoorbeeld dementie, depressie, Parkinson, autisme, epilepsie, CVA of kanker. Ze komen bij u vanwege een zere nek of rug, hoge bloeddruk, slapeloosheid of vage buikklachten. Deze mensen, vaak zelf ook op leeftijd, staan onder hoge druk door hun wens alles zo goed mogelijk te doen voor hun geliefde(n).

Pas als het water tot de lippen staat, vragen ze hulp en dan is de situatie vaak al ernstig. Soms is er ook sprake van ontspoorde zorg met verwaarlozing of agressie. De mantelzorger is dan zo overbelast dat de patiënt in gevaar komt.  Zoals de man met hartfalen die uiteindelijk zijn echtgenote met dementie een hele nacht op het toilet liet zitten. Of de verwarde oma die in een verbouwde garage schreeuwt terwijl de dochter met migraine uitgeput de deuren dicht houdt.

Dit alles kost geld, tijd, kracht en energie. Ook van u, want er wordt steeds vaker een beroep gedaan op uw aandacht en begeleiding. Veel narigheid kan worden voorkomen als u de mantelzorger als zodanig ‘diagnosticeert’. Als iemand zich realiseert dat zij/hij voor iemand mantelzorg biedt ontstaat er ruimte voor een gesprek over de noodzaak en mogelijkheden goed voor zichzelf te zorgen. Zorg er dan voor dat belangrijke informatie (ook schriftelijk!) bij hen terecht komt.

Wat is er allemaal mogelijk?

• Elke gemeente kan (kosteloos) een mantelzorgmakelaar of clientondersteuner inzetten om samen met patiënt en mantelzorger na te gaan hoe er hulp op maat geboden kan worden.
• Elke gemeente heeft een Steunpunt Mantelzorg om het leven van mantelzorgers te verlichten: van maaltijdservice tot huishoudelijke hulp, van een uurtje vrijwilligershulp tot een weekendje weg.
• Er zijn boeken voor mantelzorgers met heel veel (praktische!) informatie.
• Er zijn Alzheimer- en Parkinsoncafé’s, eetclubs, studenten die per fiets boodschappen doen en hulp aan huis bieden en er staan veel vrijwilligers klaar om mantelzorgers te ondersteunen.
• Er bestaan diverse regelingen voor werk en mantelzorg ( www.werkenmantelzorg.nl )
• Op Mantelzorg.nl/respijtzorg vindt u opties voor respijtzorg

Wat kunt u zelf doen?

• Zet ‘Mantelzorg’ op uw praktijkagenda. Bespreek in de HAGRO wat anderen er mee doen.
• Ga na of uw (dominante) verzekeraar een POH ouderenzorg wil financieren.
• Nodig een medewerker van het plaatselijke Steunpunt Mantelzorg uit en kijk wat er in uw gemeente mogelijk is.
• Geef patiënten met een ingrijpende ziekte een folder mee van Steunpunt Mantelzorg. Nodig hun mantelzorger uit op een spreekuur en stel bij hen de ‘diagnose’: ‘U bent mantelzorger’ .
• Ga met hen in gesprek over de consequenties van hun mantelzorgtaak. Naast inzicht geeft het hen lucht erover te praten. Zorg voor informatie en folders over ondersteuningsmogelijkheden.
• Misschien kunt u met Steunpunt en/of gemeente een maandelijks ‘mantelzorgspreekuur’ organiseren? Publicatie via de plaatselijke krant.
• Leg inspirerende boeken over mantelzorg ter inzage op uw leestafel.

Dit alles zal zeker bijdragen aan gezondere mantelzorgers en veiliger patiëntenzorg. Niet voor niets luidt het gezegde: ‘Je kunt alleen goed voor een ander zorgen als je goed voor jezelf zorgt!’

Bronnen:
Mantelzorg.nl, landelijke vereniging voor mantelzorgers 
BMZM - Beroepsvereniging van Mantelzorgmakelaars

Boeken: 

‘Reisgids mantelzorg’, Lodewijk Schmit Jongbloed en Daphne Riksen (2018, 3500 ex verkocht)
‘Klein geluk voor de mantelzorger’, Maria Grijpma en Inge Jager (2016, 20.000 ex verkocht)

Contactinformatie:

Maria Grijpma: 06-22627867; info@mooiemorgen.nl; www.kleingeluk.nu. 
Lodewijk Schmit Jongbloed: 06-54220710; info@schmitjongbloedadvies.nl; www.reisgidsmantelzorg.nl.