Grote rol babyboomers bij vrijwilligerswerk

De jongeren die in de jaren zestig de autoriteiten uitdaagden en grote woorden spraken, verrichten tegenwoordig vooral veel kleine daden als vrijwilligers. Sociaal makelaar Jan de Rond en hoogleraar strategische filantropie Lucas Meijs zien ook een nieuwe generatie klaarstaan.

Door Jan de Rond, Lucas Meijs
  

In de jaren zestig van de vorige eeuw gingen de jongeren fel te keer tegen alles wat los en vast zat. Regenten en autoriteiten op allerlei gebied - onderwijs, overheid, kerken - moesten het ontgelden. Nozems, provo’s, dolle mina’s en jongelui met lang haar bepaalden het straat- en wereldbeeld en vulden de schaarse media. Provoceren en protesteren was hun parool.

Diezelfde generatie, de babyboomers roert zich nu opnieuw. Ze trekken dit keer sporen in het lokale sociale en maatschappelijke leven, in het vrijwilligerswerk en het gemeenschapsleven. Sinds de eeuwwisseling richtten zij tal van maatschappelijke organisaties op. Ze onthouden zich tegenwoordig wat vaker van protesten en provocaties.

Vrijwilligerswerk

De eerste babyboomers, geboren in 1945, bereikten in 2010 de pensioengerechtigde leeftijd. Een aantal van hen stopte in de jaren na de eeuwwisseling geheel of gedeeltelijk met werken, gebruikmakend van de VUT (per 1 januari 2006 afgeschaft) en andere regelingen.

Het vrijwilligerscorps groeide, maar nog harder groeide het aantal gewerkte uren per vrijwilliger

Zij kregen meer vrije tijd en stapten en masse van betaald werken over op vrijwilligerswerk.

Het vrijwilligerscorps groeide, maar nog harder groeide het aantal gewerkte uren per vrijwilliger. Dat senioren massaal de vrijwilligersmarkt op stroomden, is te zien als de meerjarige gemiddelden vrijwilligerswerk van de eerste twee decennia van de huidige eeuw met elkaar worden vergeleken.

Grafiek 1, vrijwilligerswerk in de 21^ste eeuw, meerjarig gemiddelde 2000-2009 en 2010-2019

Toelichting: Op de y-as (verticaal) staan de percentages vrijwilligerswerk, op de x-as (horizontaal) de gebieden waar onderzoek naar is gedaan. Rechts de decennia van de 21ste eeuw.

Onderzoeken in ’s-Hertogenbosch, Rotterdam én Nederland tonen een stijging van het percentage mensen dat vrijwilligerswerk verrichtte van 4,6 tot 5,2 procent.

Grafiek 2, leeftijdsopbouw van het vrijwilligerscorps in ’s-Hertogenbosch 2010 - 2022

Toelichting: Op de y-as (verticaal) de aantallen vrijwilligers, op de x-as (horizontaal) de jaren. Rechts de leeftijdsindeling.

In ’s-Hertogenbosch steeg het aantal 65-plussers in het vrijwilligerscorps van 36 procent in 2010 (zo'n 7.000 mensen), het jaar dat de eerste babyboomers met pensioen gingen, naar 45 procent in 2022 (ruim 13.000 mensen). We hebben het hier dus over een toename van 86 procent in twaalf jaar.

Sinds de eeuwwisseling is het aantal stichtingen en verenigingen flink toegenomen

De forse stijging van het vrijwilligerswerk onder senioren betekent niet dat jongeren minder vrijwilligerswerk zijn gaan doen, maar vooral dat er meer ouderen zijn bijgekomen. Dat wordt onderstreept door het feit dat direct na de coronacrisis ook in de leeftijdscategorie 18-39-jarigen een flinke stijging van het vrijwilligerswerk te zien is, van 26 procent in najaar 2020 (zo’n 11.800 jongeren) naar 33 procent in najaar 2022 (zo’n 15.200 jongeren). Een toename van 30 procent in twee jaar!

Nieuwe organisaties en energie

Wat ook toeneemt, zijn de mogelijkheden om vrijwilligerswerk te doen en daarmee de concurrentie tussen vrijwilligersorganisaties. Sinds de eeuwwisseling is het aantal stichtingen en verenigingen flink toegenomen. Deze eeuw, tot en met 2023, zagen in ’s-Hertogenbosch opmerkelijk veel nieuwe organisaties (619) het levenslicht.

Grafiek 3, opgerichte organisaties in ’s-Hertogenbosch in de 21^ste eeuw 2000 - 2023

Toelichting: Op de y-as (verticaal) het aantal, op de x-as (horizontaal) de decennia 21ste eeuw. Rechts de gemeenschapssectoren.

De meeste organisaties zijn opgericht in de sectoren maatschappelijke/sociale doelen (188), kunst/cultuur (172), sport (61), natuur/milieu (42) en onderwijs/onderzoek (41). Vooral in het tweede decennium groeide, het georganiseerde gemeenschapsleven hard. Aanbod én vraag nemen beiden toe.

Onorthodoxe doe-democratie

Vrijwilligerswerk is het doneren van vrijetijd aan iets of iemand anders dan jezelf en je familie. Vrijetijd doneren is een onorthodoxe vorm van doe-democratie, uiting geven aan je belangstelling, wensen en idealen voor je nakomelingen en de toekomst; niet door alleen te praten, maar vooral door te doen.

Grote woorden van twintigers van de jaren zestig lijken omgezet in kleine belangrijke daden nu

De procentueel grootste groei van (vrijwilligers)organisaties in ’s-Hertogenbosch is te zien in de sectoren natuur/milieu, internationale hulp/solidariteit en maatschappelijke/sociale doelen. Respectievelijk 46 procent, 41 procent en 40 procent van de organisaties in deze sectoren zijn ná de eeuwwisseling opgericht.

Een opmerkelijk ontwikkeling. Aan de richting waar mensen vrijwillig hun energie en vrije tijd inzetten, is te zien welke sentimenten er leven in de samenleving. Verder valt op dat in de eerste vier jaar van het lopende decennium aanmerkelijk minder organisaties worden opgericht. Onder andere de coronapandemie, met de daarmee gepaard gaande sociale beperkingen én haar naweeën, laat haar grote invloed gelden.

Van groot naar klein

De grote woorden voor gewenste verandering van de twintigers van de jaren zestig van de vorige eeuw lijken omgezet in kleine belangrijke daden van senioren nu.

De babyboomgeneratie laat zich opnieuw gelden, maar ze is ook milder geworden en vooral ergens vóór, in plaats van tegen

Vanwege hun grote aantallen, stevige resources, maatschappelijk engagement en organiserend vermogen leggen de babyboomers in deze nog betrekkelijk jonge eeuw veel gewicht in de schaal. Ook heeft de digitale revolutie - email, internet en social media - het organiseren een stuk makkelijker gemaakt.

De babyboomgeneratie laat zich opnieuw gelden, maar is ook milder geworden en vooral ergens vóór, in plaats van tegen. Vóór natuur/milieu, vóór internationale hulp/solidariteit en vóór maatschappelijke/sociale doelen: je ziet het terug in de vrijwilligerssectoren die het hardst groeien. Het betreffen, niet toevallig, ook de grote vraagstukken waar de maatschappij voor gesteld staat en waarin we keuzes moeten maken.

Beeldvorming

Opiniepeilingen, talkshows, media en publieke opinie besteden bijna dagelijks aandacht aan overheid en politiek. Veel minder belangstelling hebben ze voor het lokale gemeenschapsleven en de veranderingen die daar plaats vinden. Dat is jammer want het zijn de lokale organisaties die het meeste werk doen. Bovendien leidt deze disbalans tot een vertekend beeld van de tijdgeest.

Na de coronacrisis zijn opvallend veel 18-39-jarigen vrijwilligerswerk gaan doen, 30 procent meer

Willen we een redelijk actueel beeld van de onder- en bovenstromen in onze samenleving krijgen, dan is het wijs en handig om het (lokale) gemeenschapsleven beter in de gaten te houden. Daar openbaren de nieuwe gevoelens en maatschappelijke sentimenten zich het eerst. Koester en onderzoek dus het lokale gemeenschapsleven.

Na de coronacrisis zijn opvallend veel 18-39-jarigen vrijwilligerswerk gaan doen, 30 procent meer. De jongeren drukken nadrukkelijk hun neus tegen het sociale en maatschappelijke venster. Het is spannend én verstandig om te volgen waar deze generatie haar tijd en energie aan gaat besteden. Gaan zij een langdurige coalitie aan met hun opa’s en oma’s, de babyboomers, zoals bijvoorbeeld bij Extinction Rebellion te zien is?

Jan de Rond is sociaal makelaar en BEO Lokale Goededoelengids NL. Lucas Meijs is hoogleraar strategische filantropie aan de Erasmus Universiteit Rotterdam.

Foto: Solidair e (Flickr Creative Commons)