Structurele aandacht voor cultuursensitief werken: hoe pak je dat aan?

 Noodzaak & Aandacht

Het aantal ouderen met een migratieachtergrond groeit. Steeds meer organisaties in Nederland krijgen met de noodzaak voor cultuursensitieve zorg te maken, want de regionale verspreiding van mensen met verschillende achtergronden neemt toe. En ook de diversiteit in verschillende achtergronden wordt alleen maar groter. Aandacht voor cultuursensitief werken is dus nodig. Maar waar begin je als organisatie? In ieder geval bij de erkenning dat dit zowel iets vraagt van de professional als de organisatie zelf.

Jeanny Vreeswijk-Manusiwa is onder andere programmaleider diversiteit en dementie bij het Ben Sajet Centrum Amsterdam en een van de auteurs van de Leidraad Cultuurspecifieke Zorg (pdf). Hiervoor was ze zeven jaar lang coördinator zorg en welzijn bij het Netwerk van Organisaties van Oudere Migranten (NOOM).

Verkeerd begrip van gedrag

Jeanny benadrukt dat het bieden van persoonsgerichte zorg niet automatisch betekent dat je ook cultuursensitieve zorg biedt: ‘Als zorgprofessional kijk je namelijk vanuit je eigen referentiekader. Je bent op een bepaalde manier opgevoed en opgeleid waardoor je uitgaat van normen en waarden die voor jou vanzelfsprekend zijn. Dit kan ertoe leiden dat je vanuit eigen aannames gedrag of situaties op de verkeerde manier begrijpt.’

Invloed netwerk vaak onderschat

Een voorbeeld van het denken vanuit ‘eigen normen en waarden’ is dat veel zorgorganisaties vooral communiceren met een familielid dat eerste of tweede contactpersoon is. Jeanny: ‘Terwijl bij mensen met een migratieachtergrond de betrokkenheid van meerdere familieleden vaak veel groter is. Daarom is het belangrijk om het hele netwerk in kaart te brengen. In eerste instantie kost dat wellicht wat meer tijd, maar uiteindelijk win je er alleen maar tijd mee. Juist door de kennis die bij deze familieleden aanwezig is en de ondersteuning die zij kunnen bieden.’

Volgens Jeanny zijn er zeker twee elementen belangrijk bij de structurele aandacht voor cultuursensitieve zorg: Hoe professionals zich persoonlijk opstellen en aandacht voor wat er nodig is op organisatieniveau.

Aandachtspunten zorgprofessional

Zorg voor de juiste kennis

Jeanny: ‘Bij ouderen met een migratieachtergrond is kennis van hun achtergrond van belang. Je zorgt voor beter contact door te weten wat zij hebben meegemaakt en waar zij waarde aan hechten in communicatie en bejegening. Beter contact leidt tot betere kwaliteit van zorg.

Tegelijkertijd is het nodig dat je niet het individu uit het oog verlies. Jeanny: ‘Zo kun je bijvoorbeeld zeggen dat mensen met een Nederlandse achtergrond meer op zichzelf als individu gericht zijn. Maar tegelijkertijd maakt het nogal uit of iemand met een Nederlandse achtergrond in een stad of dorp woont. De kunst is dan ook om vooral te kijken waar je van betekenis kunt zijn voor de ander. En in te schatten of er iets extra nodig is qua aandacht voor iemands cultuur.’

Aandacht voor open communicatie

Verder is het van belang dat je niet gaat invullen voor een ander. Jeanny: ‘Ik heb zelf een Molukse achtergrond. Een verpleegkundige vroeg mij eens: Wat heb jij nodig om in een verpleeghuis te gaan wonen? Toen zei ik: “Drie keer per dag rijst kunnen eten.” Zij reageerde al snel vanuit wat zij geleerd had in haar opleiding: “Dat is niet gezond, omdat je dan flink kunt aankomen.” Terwijl wat ik bedoelde was dat ik s ’ochtends rijstepap wilde, ’s middags een rijstsnack en ’s avonds een maaltijd met rijst. Dit soort informatie krijg je sneller boven tafel als je nieuwsgierigheid toont en open communiceert.’

Meer weten over cultuursensitieve communicatie? Bekijk dan de tips, gesprekskaarten en de voorbeelden uit hoofdstuk 1 van de Leidraad Cultuurspecifieke Zorg.

Schakel de juiste hulpbronnen in

Jeanny: ‘Het is handig om te weten wat te doen als er een nieuwe bewoner komt die een culturele achtergrond heeft waar je nog niet vertrouwd mee bent. Bijvoorbeeld hoe je aan een vertaler komt. Daarnaast is het slim om iemand om hulp te vragen die dezelfde culturele achtergrond heeft. Ik weet van een verpleeghuis dat een nieuwe bewoonster kreeg van Japanse komaf. Toen hebben ze gezocht op social media naar iemand die ook Japans was, de taal verstond en bereid was om te ondersteunen. Die persoon is een betrokken vrijwilliger geworden.’

Blijf sensitief in menselijke behoeftes

Jeanny: ‘De kunst is om bij aandacht voor diversiteit, juist ook te blijven kijken naar overeenkomsten. Veel menselijke verlangens en behoeftes zijn universeel. Zo wil iedereen die ouder wordt zo lang mogelijk de dingen zelfstandig kunnen doen. En als je dan ondersteuning nodig hebt, wil je vooral dat die wordt gegeven door mensen die je vertrouwt. Wat dat betreft moet er vooral een klik zijn tussen mensen. Zoiets is niet cultuurgebonden.’

Aandachtspunten organisatie

Breng in kaart wat er al gebeurt in cultuursensitief werken

Soms zijn er al initiatieven binnen de organisatie zonder dat iedereen daarvan af weet. Jeanny: ‘Breng daarom vooral in kaart wat er al is, wat je kan verbreden en opnieuw kunt inzetten. Het is helpend om daarbij te kijken wat daarin wel en niet goed werkt.’

Betrek de hele organisatie en borg het eigenaarschap

Jeanny: ‘Aandacht voor cultuursensitief werken werkt alleen als het structureel is. Zorg ervoor dat het goed verankerd wordt op een zichtbare manier in bijvoorbeeld het beleidsplan en de begroting. Ook moet er op meerdere niveaus geschakeld worden. Zo kun je bijvoorbeeld niet om het management heen. Zij nemen de beslissingen en kunnen extra geld uittrekken voor uren en inzet. Ook eigenaarschap beleggen helpt. Bijvoorbeeld door een kwaliteitsmedewerker ‘diversiteit’ in dienst te nemen. Kijk vooral ook waar je kunt borgen in bestaande werkprocessen. Bijvoorbeeld door aandacht voor cultuurspecifieke zorg in het zorgleefplan.’

Meer weten? Bekijk dan de suggesties voor algemene dagelijkse verrichtingen (ADL) in het zorgplan in de Leidraad Cultuurspecifieke Zorg in hoofdstuk 2. Of bekijk het cliëntprofiel dat je kunt gebruiken bij de intake.

Zorg voor structurele scholing

Jeanny: ‘Het is vooral belangrijk om aandacht te hebben voor scholing in communicatie en bejegening. Daarnaast is kennis over allerlei praktische handelingen relevant. Bijvoorbeeld bij het wassen, aankleden en het verzorgen van de maaltijd. Het werkt goed om deze scholing een structurele plek in de organisatie te geven. Bijvoorbeeld door een train-de-trainer-traject te volgen. Dan haal je de kennis ook echt in huis.’

Meer weten? Bekijk dan de scholingsmaterialen in hoofdstuk 3 van de Leidraad Cultuurspecifieke Zorg.

Begin bij de dagbesteding

Jeanny: ‘De meeste organisaties beginnen met aandacht voor cultuursensitief werken als er behoefte aan is. Bijvoorbeeld omdat ze bewoners binnenkrijgen met een andere achtergrond. Toch zul je niet snel zien dat ouderen met een migratieachtergrond naar een verpleeghuis gaan. En als dat wel zo is, is er vaak sprake van een crisissituatie en vindt het eerste contact vaak plaats vanuit het ziekenhuis. Dit komt omdat familieleden alleen aankloppen als het echt niet anders kan. Daarom beginnen veel organisaties bij kijken hoe ze in de dagbesteding meer aandacht kunnen hebben voor cultuursensitief werken.’

Meer weten? Bekijk dan de suggesties voor het structurele aanbod van cultuurspecifieke zorg in hoofdstuk 2 van de Leidraad Cultuurspecifieke Zorg.

Meer weten? Bekijk dan de suggesties voor het structurele aanbod van cultuurspecifieke zorg in hoofdstuk 2 van de Leidraad Cultuurspecifieke Zorg.

Netwerkzorg kan kansen bieden

Jeanny: ‘Netwerkzorg kan kansen bieden om ouderen met een migratieachtergrond te bereiken die weinig bekend zijn met de zorg. Zo ken ik een mooi voorbeeld van netwerkzorg in Assen. Daar is de casemanager dementie al betrokken voordat de diagnose dementie gesteld is. Je kunt dan sneller inspelen op wat nodig is en dat biedt kansen om passende zorg thuis aan te bieden, waardoor crisissituaties kunnen worden voorkomen. Aandacht voor netwerkzorg sluit ook goed aan bij de doelstelling van het WOZO-programma om meer verpleegzorg thuis aan te gaan bieden. Het biedt de mogelijkheid om samen met partners te gaan ontdekken wat hierin wel en niet werkt.’

Meer weten

• Lees ook: 9 belangrijke inzichten over cultuursensitieve zorg
• Bekijk ons kennisdossier cultuursensitieve zorg