Cliëntondersteuning voor en door jongeren: hoe doe je dat?

Hier delen we het voorbeeld vanuit gemeente Haarlem. 

ExpEx zijn Experienced Experts: getrainde jongeren die zelf ervaring hebben in de jeugdzorg en zich inzetten als maatje van jongeren en/of adviseur van instellingen en overheden. Sally is als ervaringsdeskundige betrokken bij ExpEx.

Sally sport al heel haar leven, het liefst voetbalt ze. Er waren vroeger veel strikte regels thuis en Sally kwam op haar 16e in de gesloten ggz terecht. Op haar 18e ging ze vervolgens uit huis. Ze had geen werk, school of inkomen en nauwelijks sociale contacten. Ze wist niet waar ze hulp kon krijgen. Iemand wees haar op het jongerenloket en ze kreeg een jongerencoach. Daarmee had ze weinig contact, diegene wist niet wat er echt speelde bij Sally. Bij de gemeente heeft ze zelf naar hulp moeten zoeken voor schulden, huisvesting en alles wat verder met 18 worden te maken had. Gelukkig kwam ze later een jongerencoach tegen die haar wel echt hoorde: dat maakte een groot verschil.

Sally is nu maatje voor jongeren die dat nodig hebben. En geeft tips aan gemeenten door te vertellen wat voor jongeren belangrijk is op weg naar volwassenheid: de Big 5. Cliëntondersteuners kunnen jongeren helpen met het regelen van praktische zaken, het maken van keuzes, talenten ontdekken en een toekomstplan. Daarnaast staan zij naast de jongere en bieden veiligheid en steun. De rol van een cliëntondersteuner kan worden opgepakt door een ervaringsdeskundige jongere, zoals Sally.

Tips voor gemeenten:

• Zorg voor betaalbare jongerenhuisvesting.
• Laat jongeren pas los als de Big 5 op orde is.
• Zorg voor een laagdrempelige toegang tot hulp.
• Regel ondersteuning voor jongeren op de wachtlijst.
• Regel dat de hulpverlener tot na de 18e verjaardag kan helpen.
• Zorg voor aansluitend onderwijs in jeugdhulp.
• Laat ervaringsdeskundigen werken.
• Kijk kritisch naar het wel of niet inzetten van maatregelen zoals de vier weken wachttijd bij het aanvragen van een uitkering.

De Big 5 op orde
Wat voor jongeren in ieder geval belangrijk is? Zorg dat de Big 5 voor hen op orde is voordat je hen loslaat.

• Wonen: Je hebt een passende en betaalbare woonplek voor een langere tijd, alleen of met anderen.
• School en werk: je gaat naar school, studeert of werkt en je hebt plannen wat je later wilt doen.
• Inkomen: Je bent goed voorbereid op je financiële zelfstandigheid en hebt een stabiel inkomen. Je weet schulden te voorkomen of op te lossen, eventueel met hulp van iemand anders.
• Support: Je hebt tenminste één volwassene op wie je altijd terug kan vallen. En je kan rekenen op familie, vrienden of kennissen.
• Mentaal: het gaat mentaal en lichamelijk goed genoeg met je. Je herkent bij jezelf wanneer het minder gaat en weet waar je dan moet zijn.

Jongerenparticipatie in Brabant
Eva Saeboe is samen met anderen aanjager van jongerenparticipatie in regio Hart van Brabant. De Jeugdwelzijnsraad (JWR) is onderdeel van het Innovatienetwerk Jeugd | Jongerenparticipatie – Samen met de Jeugd en bestaat sinds 2019. Hierin zitten jongeren van 16 t/m 27 jaar die ervaring hebben met jeugdhulp. Zij geven gevraagd en ongevraagd advies over beleidsontwikkelingen met betrekking tot jeugd. Saeboe: ‘Het is belangrijk om eerst helder te hebben waarom je jongeren bij je beleid wilt betrekken. Wil je echt naar hen luisteren of nodig je hen alleen voor de vorm uit?’

Welke vragen komen binnen bij de JWR? Als voorbeeld noemt Saeboe dat beleidsmakers vragen hebben rondom scheidingen, uithuisplaatsingen en 18 worden. Jongeren hebben op dit moment vooral vragen over mentale gezondheid en de inzet van ervaringskennis. Daarnaast speelt taal in het contact tussen gemeente en jongeren een belangrijke rol. ‘De vragen die jongeren hebben verschillen soms niet eens zoveel van de vragen die de gemeente heeft,’ vertelt Saeboe. ‘We leven in dezelfde samenleving, maar gebruiken andere taal. Het is belangrijk om te proberen elkaar daarin te begrijpen en te vinden.’

De JWR heeft eerder meegedacht over de inrichting van cliëntondersteuning in gemeenten Goirle, Oisterwijk en Hilvarenbeek. Deze gemeenten kwamen met de vraag hoe cliëntondersteuning beter kan aansluiten bij de behoeften van jongeren. Saeboe vertelt dat onder andere de onafhankelijkheid van een cliëntondersteuner ten opzichte van gemeenten en instanties belangrijk is voor jongeren. ‘Houd hier ook in de details rekening mee door bijvoorbeeld het mailadres dat je gebruikt als cliëntondersteuner niet af te sluiten met @gemeente.nl of @zorgorganisatie.nl. Ook WhatsAppen of contact via Instagram sluit goed aan.’

Meer weten? Bekijk deze infographic van de JWR met hun adviezen over cliëntondersteuning of deze over Meedenkers in Tilburg.

Jongeren ErvaringsCoaches als cliëntondersteuner in Haarlemmermeer
Hoe organiseer je cliëntondersteuning voor jongeren ook samen mét jongeren? We spreken met Ainaz Moghaddam van de gemeente Haarlemmermeer. Ze vertelt: ‘In onze gemeente werken we met Jongeren ErvaringsCoaches (JEC). De JEC zijn jongeren die iets ingrijpends meegemaakt hebben (denk aan een scheiding, autisme of een depressie), dit verwerkt hebben en nu graag andere jongeren willen helpen met hun ervaring. Zij zijn opgeleid en willen nu andere jongeren helpen.’

‘Het inrichten van cliëntondersteuning voor jongeren vraagt om een specifieke aanpak en goede aansluiting bij de doelgroep. We hadden dit al eerder geprobeerd, maar die pogingen kwamen niet goed van de grond. Bij een bijeenkomst van Movisie voor koplopergemeenten over cliëntondersteuning gaf de gemeente Zaanstad een presentatie over en met hun Jongeren ervaringscoaches. Dit was zo aansprekend dat wij hen gevraagd hebben in Haarlemmermeer ook zo’n initiatief te starten. JEC heeft een plan gemaakt en via bestuurlijke besluitvorming zijn we gestart met het initiatief. In dit plan beschreven we onder andere hoe de coaches geselecteerd en opgeleid werden. Wij hebben daarvoor middelen van het transformatiefonds voor jeugd ingezet. En samen met JEC de samenwerking gezocht met onze welzijnspartners.

Om geschikte kandidaten te vinden voor de coaches zocht JEC contact met een hbo-opleiding voor hulpverlening. Daarnaast vindt de werving online plaats en via posters bij onze netwerkpartners. JEC’ers krijgen trainingen in ongeveer twaalf bijeenkomsten en worden vervolgens door een coördinator gekoppeld aan een hulpvrager.’

Lucas en Loyse, twee JEC’ers aan het woord
Een van die JEC’ers is Lucas (21), student Social Work op de HvA. ‘Ik kwam JEC tegen op de stagemarkt en het verhaal sprak mij aan. Ik had het gevoel dat ik zelf vroeger ook wel zo’n project had kunnen gebruiken. Ik ben op een andere manier geholpen, maar het was nog fijner geweest als dat door een leeftijdsgenoot was gedaan.’ Ook Loyse wilde met haar eigen ervaringen anderen helpen. ‘Alle hulpvragen komen terecht bij de teamcoördinator. Die beslist bij wie de ervaring het best aansluit. Dat kan over van alles gaan: huisvesting, depressie of schulden. De jongere met de hulpvraag wordt dan gekoppeld aan iemand die de jongere het best kan helpen op basis van eigen ervaring. En komen wij er zelf niet uit, dan leggen we de vraag terug bij onze teamcoördinator. Het werk is heel waardevol! We kunnen samen veel jongeren verder helpen met onze ervaringen.’

Inmiddels worden tien JEC’ers als vrijwillige cliëntondersteuners ingezet in Haarlemmermeer. Per jaar pakken zij zo’n 50 vragen van jongeren op en dit aantal blijft groeien. Door gastlessen op scholen, social media en het verspreiden van flyers en posters maken jongeren kennis met de ervaringscoaches en wat deze voor hen kunnen betekenen. Lees meer op de website van Stichting ONTDEC of bekijk hun Instagram.

Ben je op zoek naar meer informatie en voorbeelden over cliëntondersteuning voor jongeren? Kijk dan in de bijlages. 

• Bekijk de handreiking cliëntondersteuning voor jeugd voor verschillende voorbeelden.
• ExpEx en TeamED16+ koppelen ervaringsdeskundigen uit de jeugdhulp aan jongeren in kwetsbare posities. Lees meer in dit artikel.
• Praat niet over ons zonder ons: wat vinden jongeren zelf belangrijk in de ondersteuning naar volwassenheid? Bekijk de tien leidende principes. Onder andere  opgesteld door jongeren van ExpEx en de Nationale Jeugdraad in samenwerking met Movisie.
• Krijg met behulp van persona’s (fictieve personen) inzicht in wat jongeren bezighoudt en de diversiteit van de groep jongeren in een kwetsbare positie. Bekijk de verschillende persona’s van jongeren hier.
• Doe meer met de transitiearena Ontwikkelingsperspectief voor Jongvolwassenen. Lees meer en meld je aan op de website van Movisie. De eerstvolgende is op 12 juni online.