Tour d’Amour is een liefdevolle sleutel die vastgeroeste deurtjes openmaakt”

Eveline van de Putte is initiatiefnemer van de Tour d’Amour en auteur van tien boeken, waaronder Stormachtig Stil, levensverhalen van roze ouderen en Nieuwe Namen, levensverhalen van transgenderouderen. Eerder dit jaar verscheen Lucht, de laatste dagen van een moeder. Sinds maart 2014 reist ze door Nederland en België met de Tour d’Amour, een dialoogbijeenkomst om seksuele diversiteit en genderidentiteit binnen zorg en welzijn bespreekbaar te maken. De Tour d’Amour is inmiddels 231 keer uitgevoerd en Eveline van de Putte is nog niet klaar met haar missie, zo laat ze vandaag weten op Coming-Outdag. “Het niet mogen zijn wie je bent, zorgt voor afgestompte wezens die doodongelukkig zijn. Dat kan volgens mij niet de bedoeling zijn.”

Wie is Eveline van de Putte? 

“Als kind was ik al nieuwsgierig naar alles en iedereen die anders was. Hoe ging dat thuis bij dat enige Marokkaanse meisje dat ineens in onze klas zat? Ik nodigde haar uit, en mocht met haar mee. Ik kon het niet hebben dat andere kinderen haar raar vonden en pestten. Verder was ik altijd geïnteresseerd in hoe het vroeger ging. Interesse in geschiedenis en iets willen doen tegen onrecht en ongelijkheid, vormen een goede basis voor het werk dat ik doe.”

Wat bracht je ertoe je boek over roze ouderen en je boek met levensverhalen van transgender-ouderen te gaan schrijven?

“Dat is een mooi verhaal. Mijn eerste boek ontstond toen ik voor langere tijd met mijn levenspartner naar Suriname ging. Samen interviewden we ouderen uit diverse bevolkingsgroepen. Mensen vonden het prachtig om hun verhaal te delen. Zo ontstond het boek Fosten Tori, verhalen van vroeger. Ik zag de kracht van verhalen vertellen nogmaals bevestigd en herhaalde het concept met tachtigplussers en oudere migranten en vluchtelingen in Nederland, met de boeken Krachtig 80! En Van Ver als resultaat.

“Voor oudere lhbti+ personen is de kans op eenzaamheid nog groter. Zij hebben niet altijd kinderen gekregen en ook is soms de band met hun familie vanwege hun geaardheid verstoord”

Ik had dus al boeken op mijn naam staan over bijzondere groepen ouderen toen ik Magda Römgens ontmoette. Zij was als oudere lesbische vrouw betrokken bij een werkgroep in Leiden die graag een maatjesproject wilden opzetten voor roze ouderen. Want ouderen hebben kans om te vereenzamen, en voor oudere lhbti+ personen is die kans nog groter. Zij hebben niet altijd kinderen gekregen en ook is soms de band met hun familie vanwege hun geaardheid in het verleden verstoord geraakt. Magda vond het belangrijk dat de verhalen van de lhbti+ ouderen opgetekend zouden worden, de roze geschiedenis die zo bepalend is voor het gevoel en de vrijheden van vandaag.

Toen ik gevraagd werd voor deze eervolle klus, zei ik direct ‘ja!’ Wel vroeg ik direct carte blanche om het project landelijk te maken. Want een boek met verhalen van roze ouderen uit Leiden leek me veel te weinig kansen bieden om echt de diversiteit uit de groep te laten zien. Los daarvan kende ik inmiddels de uitgeverswereld wat beter. Ik hoorde ze al zeggen: ‘Zo’n Leids boekje werkt niet.’ Het kostte me twee jaar ploeteren om fondsen bij elkaar te krijgen, samenwerkingsverbanden te zoeken, zoals die met Roze 50+, mensen te vinden die hun verhaal wilde vertellen, uitgevers te benaderen en uiteindelijk de serie bijzondere gesprekken te voeren en het stille schrijfproces aan te gaan.” 

Hoe en waarom leidde het schrijven van de twee boeken tot het programma Tour d’Amour?

“Iedere keer opnieuw was ik geraakt door de moedige mensen die ik ontmoette. Hun verhalen waarin zinnen als ‘Ik voelde me wel anders, maar ik had er nog geen woorden voor’ als een rode draad door alles heen voerden. Verhalen over onzekerheid en angst. Verhalen over met niemand over je gevoelens kunnen praten, over ‘slecht, ziek, zondig en gestoord’ gevonden worden… Maar ook over moed en vertrouwen. Over lef om uit de benauwde hokjes te breken, te verhuizen naar een andere omgeving waar je wel gelijkgestemden kon ontmoeten en wel, hoewel voorzichtig, jezelf kon zijn.

Ik ontmoette een groep ouderen die gevochten heeft voor gelijke rechten voor lhbti+ personen. Een groep aan wie we veel te danken hebben. Het raakte me dan ook enorm dat ik merkte dat juist zij, nu ze ouder en kwetsbaarder worden, bang zijn om zorgafhankelijk te worden. ‘Ik heb de homo-erotische schilderijen van de muur laten halen. Iedere dag heb ik andere mensen van de thuiszorg in huis. Ik voel me niet zo vrij meer in mijn eigen huis. Je weet nooit….’

Een oudere vrouw gaf aan: ‘Ik moet er niet aan denken om in een verpleeghuis terecht te komen. Lang niet alle leeftijdgenoten zijn mee geëmancipeerd. Er zitten daar nog genoeg ouderen die vinden dat wij ‘ouwe viezeriken’ zijn.’

Al deze voorbeelden maakten me strijdbaar. Het is toch van de gekke dat je in 2013 – het jaar dat ik aan het schrijven was – nog altijd bang bent om veroordeeld te worden over het mooiste dat er is: de liefde!

Al snel bedacht ik dat ik meer wilde doen. Het boek moest er komen, maar dat boek mocht nooit meer in de kast, er moest mee gewerkt worden! Ik wilde die verhalen gaan vertellen in onder meer zorgcentra en bibliotheken. Het publiek kennis laten maken met deze roze geschiedenis. Maar vooral ook medewerkers in de zorg en ouderen bewust maken dat er ook roze ouderen in hun huis wonen. Nog steeds, ook in 2022, hoor ik namelijk binnen zorg en welzijn dezelfde zin: ‘Roze ouderen? Die hebben we hier niet.’ Mijn boek heet niet voor niks Stormachtig Stil. Veel roze ouderen bedenken zich drie keer voor ze over hun leven durven vertellen. ‘Is het hier wel veilig genoeg?’

“Dankzij een projectprijs kon ik 24 zorginstellingen door het land bezoeken. Het verhaal sloeg in als een bom. Mensen hadden er nooit bij stil gestaan”

In eerste instantie ging ik alleen op pad. Dankzij een projectprijs kon ik 24 zorginstellingen door het land bezoeken. Het verhaal sloeg in als een bom. Mensen hadden er nooit bij stil gestaan. ‘Als er nooit over gepraat wordt, is het er toch niet!’

Er kwamen vragen uit het hele land en ik bedacht dat het verhaal veel sterker zou worden als ik samen met een ervaringsdeskundige zou gaan. Ik belde Magda en een paar weken later gingen we samen op pad. Weer en jaar later ontmoette ik dragqueen Victoria False op een congres waar zij moest zingen en ik als spreker was uitgenodigd. Ademloos luisterden we naar elkaar. ‘Die moet met mij mee’ was het enige dat ik nog kon denken. En ook Victoria zei direct ‘yes!’. En vanaf dat moment reizen we rond als een heel bijzonder, hecht trio.

Het was ook tijdens de optredens dat het idee voor Nieuwe Namen ontstond. Dat de vaak heel oude bezoekers het begrip transgender niet goed konden uitleggen, begreep ik, maar dat de zorgmedewerkers dat meestal niet beter konden, vond ik opmerkelijk. Tijd om de verhalen van transgender ouderen op te tekenen, zodat ook zij meer erkenning, betere zorg en positieve zichtbaarheid krijgen.”

Waarom mogen we deze voorstelling niet missen? 

“De Tour d’Amour is een uniek programma door hoe wij als bijzonder drietal op een heel eigen, natuurlijke en geïmproviseerde wijze onze boodschap brengen. Geen bijeenkomst is hetzelfde. En dat is een hele prestatie bij een teller die inmiddels op 231 uitvoeringen staat: Verhalen uit het boek, ervaringsverhalen van Magda, bijzondere liedjes gezongen door Victoria en het spannende gesprek met de zaal. Dat doe ik graag. Ik daag het publiek uit, leg ze situaties voor over pesten en buitengesloten worden, maar deel ook mooie verhalen over liefde en trots.

Vertelde ik in het begin vooral de verhalen van lhbti+ ouderen, door de reacties uit de zaal realiseerde ik me dat het voor sommige hetero-ouderen ook nog moeilijk is om over hun queer kind of klein kind te vertellen. ‘Mijn zoon komt met zijn collega’ in plaats van ‘mijn zoon komt met zijn man.’  Sommige ouderen zeiden de trouwfoto van hun kleindochter met haar vrouw niet tussen de andere lijstjes te durven zetten uit angst voor reacties van anderen.

Een moeder van 92 vertelde ons dat ze gepest werd vanwege haar transgender dochter. ‘Als je iedere dag dat gefluister hoort ‘dat is de moeder van dat manwijf,’ dan doet dat pijn en blijf je op een gegeven moment op je kamer.’

Al die voorbeelden nemen we mee. Het gaat over ons allemaal!”

Wat leverden eerdere voorstellingen op? Bij wat voor soort organisaties en gezelschappen treden jullie op?

“Nadat die oude moeder van die transdochter de moed had haar verhaal tijdens ons programma te vertellen waren de zorgmedewerkers van het huis waar zij woonde in shock. Ze konden zich niet voorstellen dat dit onder hun dak gebeurde. Maar het was echt zo. Ze kwamen in actie, nodigde de dochter uit om haar verhaal te vertellen voor een groep ouderen, ze organiseerden een foto-expositie en gingen als team met elkaar in gesprek over diversiteit. Dit alles leidde ertoe dat de ouderen hun excuus maakten aan moeder en dochter: ‘We wisten ook niet wat het was, we kenden het niet…’ Dat gesprek aangaan doet wonderen. Moeder en dochter zijn weer welkom en worden gewoon bejegend.

Pas vertelde een oudere man tijdens de tour hoe hij in zijn flat gepest wordt. De ouderenadviseur die die middag aanwezig was, maakte direct een afspraak met hem.

“Een oudere vrouw nam me na afloop apart. ‘Dankzij uw boek durf ik het te vertellen, want als die heel oude mevrouw uit uw boek het kan, kan ik het ook: ik ben 78 en lesbisch!’, zei ze”

Ik herinner me een keer dat een oudere vrouw me na afloop even mee nam naar en hoekje van de zaal. ‘Dankzij uw boek durf ik het te vertellen, want als die heel oude mevrouw uit uw boek het kan, kan ik het ook: ik ben 78 en lesbisch!’ Ze bloosde als een jong meisje. Ik was de derde aan wie ze haar gevoelens toevertrouwde.
Maar er zijn ook tal van mooie reacties te noemen van studenten en medewerkers die aangeven hier nog nooit zo bij stil te hebben gestaan en vanaf nu beter zullen opletten, beter kunnen signaleren en samen voor een veilige woonomgeving kunnen zorgen. Ze hangen de regenboogvlag op, verdiepen zich in de Roze Loper, kwaliteitskeurmerk voor lhbti+ vriendelijke zorg. Nu pas realiseren zij zich hoe het zwijgen van de roze ouderen voortkomt uit die stemmen uit het verleden, die soms nog altijd uit die rugzak klinken: ‘slecht, ziek, zondig…’

Eveline van de Putte noemt Tour d’Amour een liefdevolle sleutel die vastgeroeste deurtjes openmaakt. “Het biedt ruimte om te vertellen, maar maakt ook duidelijk dat er werk aan de winkel is en de basisbehoefte om jezelf te kunnen zijn een gedeelde verantwoordelijkheid is.” De Tour is volgens haar interessant voor allerlei organisaties. “Zorginstellingen, welzijnsorganisaties, maar ook bibliotheken, migrantenorganisaties, kerken, hogescholen. Kortom voor een ieder die met mensen werkt en van mensen houdt.”

Waarom vind je een inclusieve samenleving zo belangrijk?

“Een inclusieve samenleving is voor mij als een tafel vol gasten waaraan iedereen welkom is, iedereen mee mag eten, maar ook een tafel waar alle gasten gehoord en gezien worden. Waar oprechte aandacht is voor mensen die op leeftijd zijn, waar geen uitsluiting is van mensen die er anders uitzien, die een andere genderidentiteit hebben dan de meerderheid.

Helaas zie ik nog te veel tafels waar geen geduld is voor wat langzamere ouderen, waar mensen van kleur worden weggekeken, en waar lhbti-ers wel mogen aanschuiven zolang ze maar ‘normaal doen’.

Op die manier met elkaar omgaan zorgt voor grote frustraties en agressie. Het niet mogen zijn wie je bent, zorgt voor afgestompte wezens die doodongelukkig zijn. Dat kan volgens mij niet de bedoeling zijn.

Ik ben nog steeds een idealist, al hebben mijn idealen zich in de loop van de jaren van macroniveau tot microniveau ontwikkeld. Groet de mensen die je tegenkomt, steek een hand uit naar iemand die struikelt. Daar zit het zaadje van hoop en vertrouwen.”

Wat is het meest bijzondere verhaal dat je hoorde?

“Ik heb altijd graag naar de verhalen van ouderen geluisterd. Al komen de tachtigplussers uit een tijd waarin er weinig tot niet over gevoelens werd gesproken. Onlangs ontmoette ik een vrouw van bijna honderd jaar oud. Ze had de hele voorstelling aandachtig zitten luisteren en knikken. Na afloop bracht een vrijwilligster haar in haar rolstoel naar ons toe. De oude dame pakte ons beet en begon te huilen. Tranen rolden over haar broze gezicht.

“De vrouw van bijna 100 vertelde: ‘Ik was vroeger getrouwd met een man die homofiel bleek te zijn. Hij ontving zijn vriendjes thuis. Ik wist wat ze deden in de schuur, maar ik kon er met niemand over praten’.Had ik dat wel gedaan dan hadden ze gezegd dat ik bij hem weg moest gaan, maar dat wilde ik niet. Ik hield ondanks alles zo veel van hem.’

Ze keek ons aan, legde haar hand op mijn gezicht, en zei ik heb er nooit over kunnen praten, maar deze middag ging het over mij! Nu kan ik het wel!’

‘Die schaamte oproepen, is haar vernietigen’, zei Annie Ernaux, die deze maand de Nobelprijs voor Literatuur kreeg, in een interview meer dan vijftien jaar geleden. De tranen van de bijna honderdjarige raakten me diep. Eindelijk kwam het eruit! Eindelijk had ze de moed die schaamte te breken en zichzelf te bevrijden.”

De voorstellingen die openbaar toegankelijk zijn, staan op de Facebookpagina van Tour d’Amour.

Eveline van de Putte geeft regelmatig gastcolleges over LHBTI+ ouderen op hogescholen, trainingen aan professionals en zij is spreker op congressen en symposia over dit onderwerp. Ze kreeg de John Blankensteinprijs 2021 voor haar inzet voor lhbti+ ouderen. Eveline is behalve schrijver ook trainer en fotograaf. Veel van haar werk richt zich op mensenrechten en empowerment. Ze gebruikt kunst als een middel om taboes te doorbreken en onbekende groepen een stem en gezicht te geven. Ze schreef onder andere over ouderen in Suriname (Fosten Tori), oudere vluchtelingen in Nederland (Van Ver) en heeft regelmatig foto-exposities. Meer informatie en contact? Bekijk haar website.

Nieuwsgierig om Eveline van de Putte en Magda Romgens te horen spreken en hun verhalen te horen?

Meld je dan aan voor het gratis webinar 'Seksualiteit - Genderdiversiteit en LHBTI+ ouderen' op vrijdag 4 november van 13.00 - 14.30 uur via deze link. 

Foto's: Marjon van der Vegt en Theo Brand van Nieuw Wij.