Is er straks nog goede zorg voor iedereen?

Ondanks de waarschuwingen voor een aanstaande pandemie, overviel de coronacrisis ons volkomen. Gebeurt hetzelfde met de crisis in de Zorg?

Door de vergrijzing neemt het aantal ouderen toe. En mensen die langer leven doen een groter beroep op de gezondheidszorg. Dat roept twee belangrijke vragen op:

• Zijn er straks genoeg mantelzorgers en zorgprofessionals om iedereen goede zorg te bieden?
• Is goede zorg dan nog voor iedereen betaalbaar?

Zijn er straks genoeg zorgprofessionals en mantelzorgers?
Er is een uitstroom van zorgprofessionals gaande. Enerzijds vanwege de pensionering van de babyboomers, maar ook omdat veel zorgprofessionals hun beroep niet meer als aantrekkelijk ervaren. Ze moeten te hard werken in soms zware omstandigheden, ervaren hun beloning als te laag en voelen teveel regeldruk. Om dezelfde redenen stromen ook te weinig nieuwe mensen in. Dat medewerkers in de zorg zich overbelast en ondergewaardeerd voelden was al het geval. De uitstroom is door Covid-19 echter in een stroomversnelling gekomen en lijkt niet te stoppen op afzienbare termijn.

De meeste mantelzorgers zijn 40 jaar of ouder. De grootste groep (22 procent) is te vinden in de leeftijdsgroep van 50 tot 74 jaar. Door de vergrijzing zijn er straks veel minder mantelzorgers per zorgontvanger beschikbaar. Dat is nu 1:5 en gaat naar 1:3. Hierdoor neemt de belasting voor mantelzorgers die overblijven sterk toe. Steeds meer zorgvragers zullen geen mantelzorger kunnen vinden. Na al geeft 10% van de mantelzorgers aan zich overbelast te voelen.

In het verleden was het gebruikelijker dat kinderen mantelzorg doen voor hun ouders. Door de aandacht voor individuele zelfontplooiing en de wens je te onderscheiden van anderen zijn sociale verbanden losser geworden. De wensen en behoeften van het individu staan centraal, hetgeen vaak ten koste gaat van de aandacht voor naasten en de samenleving. En tegen de tijd dat zorgontvangers hopen dat hun kinderen voor ze willen zorgen, hebben deze meestal zelf andere zorgen aan hun hoofd in hun drukke levens. De zorgtaken laten ze daarom liever over aan zorgprofessionals, die er dan niet genoeg zijn. En bovendien, lang niet iedereen kan dat betalen.

Ook sneuvelen meer relaties dan vroeger. Dat betekent dat een groeiende groep mensen alleen achter zal blijven, zonder levenspartner die voor ze kan en wil zorgen. Bovendien neemt ook het animo van partners om voor de ander te zorgen af. Ook zij laten dit liever over aan de (schaarse) professionals.

Is zorg straks nog betaalbaar voor iedereen?
Nederlanders besteden relatief weinig geld aan hun gezondheid, veerkracht en vitaliteit. Bij kosten voor individuele zorgvoorzieningen, bijvoorbeeld aanpassingen van de woning, wordt verwacht dat de overheid die betaalt. Veel mensen doen daarop een beroep. Zorg die niet wordt vergoed wordt vaak zelfs niet genoten, omdat mensen daarvoor zelf geen geld hebben of dat er niet aan willen uitgeven. Hierdoor kunnen problemen verergeren.

Het valt te verwachten dat kosten die voorheen door collectieve voorzieningen werden betaald (via belastingheffing of via premies) meer en meer zullen worden afgewenteld op het individu. De overheid probeert al jaren de kosten in het sociaal domein en van de zorg onder controle te krijgen. Andere dringende vraagstukken, zoals bijvoorbeeld gevolgen van de klimaatverandering, concurreren in de begroting steeds meer met de zorguitgaven.
Dus is de kans groot dat steeds meer zorgvoorzieningen zelf georganiseerd en betaald moeten worden

Nederland lijkt collectief vast te zitten in de hoop dat de problemen uiteindelijk wel weggeorganiseerd of opgelost kunnen worden. Veel mensen kijken daarbij naar de overheid, de verzekeringsmaatschappijen en de zorgprofessionals. Het lijkt er op dat de hoop in stand gehouden wordt dat het eigen gedrag niet veranderd hoeft te worden. Valse hoop. Vaak gaat het om schijnoplossingen of symptoombestrijding. Het ziet er niet naar uit dat de huidige niveaus van zorg onveranderd geleverd kunnen blijven worden.

Hoe kunnen we hier anders mee omgaan?
Ondanks het bovenstaande ben ik optimistisch. Want in mijn vak als coach maak ik dagelijks mee hoe je anders naar problemen kunt kijken. Dat lost ze natuurlijk nog niet op. Maar een andere manier van kijken naar en omgaan met vraagstukken heeft wel een grote invloed. Je ervaart de worsteling anders en je ziet meer keuzemogelijkheden. Je hoeft niet meer per se stug door blijven gaan met ‘oplossen’ als het vastzit. Dat vraagt alleen wel de bereidheid om te accepteren dat het vastzit. Dat het niet werkt op de lange termijn. En dat dit vraagstuk iedereen raakt.

Laat ik een praktisch voorbeeld geven van hoe dat kan werken.
De afvalberg veroorzaken we met z’n allen. En dat is slecht voor het milieu. Maar als jij bereid bent je afval te scheiden kan het grondstof voor recycling worden. Dat heeft veel effect op het milieu en dus op iedereen.

Hetzelfde geldt voor het vraagstuk rond de zorg. Als jij bereid bent je leefstijl aan te passen, en als steeds meer mensen dat doen, dan kunnen we het beroep op de zorg drastisch verminderen. Leefstijl heeft veel invloed op je latere gezondheid. Een ongezonde leefstijl is op korte termijn vaak plezierig (eten, drinken, veel zitten). Maar op de lange termijn heeft het veel schadelijke gevolgen. Die gevolgen kunnen vaak verholpen worden met medicijnen, maar die heeft weer ongewenste bijwerkingen. Je belandt daarmee al snel in een vicieuze cirkel waarin je je steeds ongezonder gaat voelen. Ben je bereid om eerlijk naar je huidige leefstijl te kijken? Echt onder ogen te zien wat op lange termijn de gevolgen daarvan zijn? Ben je bereid om, in plaats van steeds weer toe te geven aan het verlangen naar chips, wijn en netflix, te proberen, met vallen en opstaan, een meer gezonde leefstijl na te streven? Dan is de kans aanzienlijk dat je je op de korte termijn vitaler en gezonder gaat voelen! En vooral ook: dat je op de lange termijn gezonder zult blijven en minder beroep zult hoeven doen op de zorg.

De echte vragen zijn dus: waarom investeren we niet veel meer in preventie? Waarom zijn er zo weinig prikkels voor een gezonde leefstijl? Waarom wordt vooral een ongezonde leefstijl gestimuleerd? Waarom is het moeizaam en duurder om gezond te leven dan ongezond?

We moeten collectief en individueel kiezen voor een preventieve benadering, gericht op het stimuleren van nieuw gedrag en een gezonde leefstijl. Dat is veel effectiever dan achteraf genezen! Het concept ‘Positieve gezondheid’ van Machteld Huber en de zeer succesvolle app ‘Ommetje’ van Eric Scherder zijn inspirerende voorbeelden van een preventieve aanpak.

De genoemde voorbeelden illustreren dat veranderen van individueel gedrag een groot effect heeft, zowel op de korte als de lange termijn. Wat dit van jou vraagt is de bereidheid om naar jezelf en naar je gedrag te kijken. Hoe goed zorg jij dagelijks voor je mentale en fysieke gezondheid?

Collectief is een belangrijke opdracht voor politici, beleidsmakers en bestuurders vol in te zetten op preventie. Stimuleer mensen om eigenaarschap voor hun gezondheid te nemen, nu en later. Maak gezonde keuzes makkelijker en goedkoper. Zo helpen we elkaar om nieuw gedrag te leren dat in overeenstemming is met wat we allemaal écht belangrijk vinden: onze gezondheid. Zo houden we goede zorg voor iedereen betaalbaar!